Δούλοι και δούλες πλημμύριζαν τα ομηρικά παλάτια των βασιλιάδων και λοιπών αρχόντων. Αυτοί οι άνθρωποι έκαναν όλες τις δουλειές, από τις πιο εύκολες ως τις πιο βαριές για τους πλούσιους ανθρώπους. Αντίστοιχα επίσης και στον Όλυμπο υπήρχαν θεότητες κατώτερες, που υπηρετούσαν τους ισχυρούς θεούς του Πιστεύουμε ότι θα ήταν μια καλή ευκαιρία να εξετάσουμε φαινόμενα δουλείας και στον κόσμο των θεών με στοιχεία μέσα από τα έπη του Ομήρου. Θα διαπιστώσουμε ενδεχομένως ότι η κοινότητα των θεών είναι αντιγραφή της αριστοκρατικής ηρωικής κοινωνίας. Πολύ φυσικό με δεδομένο το γεγονός ότι στην Αρχαία Ελλάδα οι Έλληνες έφτιαξαν τους θεούς τους κατ’ εικόνα και ομοίωσή τους. Αυτό θα το διαπιστώσουμε και θα το επιβεβαιώσουμε, αν διαβάσουμε τον Αριστοφάνη σε πρωτότυπο και μετάφραση. Φοβερή αποκοτιά, συνάρμοστη με την ψυχοσύνθεση εκείνων των σπουδαίων προγόνων μας. Κανένας άλλος λαός στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν αποτόλμησε κάτι αντίστοιχο. Ας ξαναγυρίσουμε στο θέμα μας όμως.
Η έδρα των θεών είναι μια ακρόπολη με τον Όλυμπο ως βασιλικό της κάστρο. Στην κορυφή του Ολύμπου έχει το ανάκτορό του ο Δίας. Χαμηλότερα βρίσκεται η πόλη των θεών. Για το πώς αντιλαμβάνονταν τη ζωή οι θεοί του Ολύμπου μας πληροφορεί ο Όμηρος δια στόματος Ηφαίστου. Ο πολυτεχνίτης θεός της φωτιάς λέει στους θεούς του Ολύμπου ότι δεν πρέπει να συγχύζονται εξαιτίας των θνητών, γιατί το άγχος τους εμποδίζει να χαρούν γλυκό ψωμί. Αλλά να κάνουν εκείνο που πάντα κάνουν. Να τρώνε, να πίνουν και να γλεντούν με τα θεϊκά τραγούδια του Απόλλωνα και των Μουσών. Αυτή είναι μια πραγματικά θεϊκή ζωή. Και γι αυτή τη ζωή οι θεοί του Ολύμπου είναι προορισμένοι. Δηλαδή βλέπουμε να αντικαθρεφτίζεται στον ομηρικό κόσμο μια περίοδος, διάδοχος της μυκηναϊκής, της οποίας μια μειοψηφία προυχόντων στόχο έχει τον πλουτισμό και τον καλοζωϊσμό.
Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ!
Οι αρχαίοι μας πρόγονοι έκαναν τους θεούς τους ανθρώπινους. Δεν φαντάστηκαν ότι μπορεί να ήταν διαφορετικοί απ’ αυτούς ή ότι μπορεί να ζούσαν διαφορετικά. Ζούσαν όπως οι βασιλιάδες τους και οι βασίλισσές τους. Με την διαφορά ότι ζούσαν και δεν πέθαιναν ποτέ. «Οι θεοί», λέει ο ποιητής,
«δεν τρων ψωμί, ούτε πίνουν μαύρο κρασί,
γι’ αυτό δεν έχουν αίμα και λέγονται αθάνατοι» .
Τους ήθελαν λοιπόν αθάνατους. Τους ήθελαν ακόμη πεντάμορφους, με εξαίρεση τον Ήφαιστο. Τους έφτιαξαν παντοδύναμους και επιβλητικούς. Για κατοικία τούς χάρισαν τον Όλυμπο. Έναν τόπο που τον έλουζε το φως. Η αθανασία τούς έδινε το προνόμιο να απολαμβάνουν τη ζωή με όλη τους την καρδιά. Τούς οραματίζονταν να χαίρονται και να διασκεδάζουν στα συμπόσιά τους τρώγοντας αμβροσία και πίνοντας νέκταρ. Ο έρωτας μόνο και η χαρά κυριαρχούσαν στην ξέγνοιαστη και ανέμελη ζωή τους. Πράγματα που δε συνέβαιναν στη ζωή των βροτών. «Έτσι έκλωσαν οι θεοί, υποστηρίζει ο ποιητής, για τους δυστυχισμένους θνητούς, να ζούνε πικραμένοι. Οι ίδιοι όμως είναι απίκραντοι» .
Οι θεοί των Ελλήνων λοιπόν διαθέτουν προνόμια, που τους διαφοροποιούν από τους θνητούς. Διαθέτουν, όπως αναφέραμε, το προνόμιο της αθανασίας. Ακολουθούν τα προνόμια της καλής τροφής και της διαφορετικής σύστασης του σώματος και του αίματος. Σε θέματα κοινωνικής οργάνωσης, ο Δίας ασκεί απεριόριστη εξουσία στους κατοίκους του Ολύμπου και δεν δέχεται καμία ανυπακοή στις αποφάσεις του, σε αντίθεση με τους θνητούς βασιλιάδες, που οφείλουν να κυβερνούν και να αποφασίζουν από κοινού με τους συμβούλους τους. Ούτως ή άλλως οι ολύμπιοι θεοί εξουσίαζαν τις δυνάμεις της φύσεως και κρατούσαν στα χέρια τους τις τύχες των ανθρώπων. Στην απεριόριστη όμως δύναμή τους οι θνητοί έβαλαν ένα όριο, ακριβώς για να μη ξεφεύγουν από το μέτρο. Η Μοίρα. Αυτή ήταν αρχαιότερη και ανώτερη από τους θεούς και οι θεοί δεν μπορούσαν να αγνοήσουν τις αποφάσεις της. Έτσι αποφάσισαν οι θνητοί για τους θεούς τους. Εύλογα λοιπόν ρύθμισαν να υπάρχουν και δούλοι στον κόσμο τους, για να τους υπηρετούν .
Θα ξεκινήσουμε από την Ωραία Ελένη, της οποίας μια ρίζα κρατούσε από τους θεούς. Στην Οδύσσεια εντύπωση προκαλεί ο τρόπος με τον οποίο ο Όμηρος μας περιγράφει την είσοδο της Ελένης στο δωμάτιο, που φιλοξενούνται ο Τηλέμαχος και ο Πεισίστρατος στα ανάκτορα της Σπάρτης. Μοιάζει με τη θεά την Άρτεμη, «Ἀρτέμιδι χρυσηλακάτῳ ἐικυῖα», λέει ο ποιητής, και η εμφάνισή της έχει κάτι το επιβλητικό και θεϊκό συνάμα. Τρεις υπηρέτριες την ακολουθούν. Η μια, η Αδράστη, της κρατάει ομορφοσκαλισμένο θρόνο «κλισίην εὔτυκτον». Η άλλη, η Αλκίππη, της κρατάει μαλακό μάλλινο χαλί, «τάπητα μαλακοῦ ἐρίοιο». Η τρίτη, η Φυλώ, της φέρνει ασημένιο καλάθι με μαλαματένια ρόκα, «ἀργύριον τάλαρον, χρυσέην τ΄ ἠλακάτην» .
Βέβαια η Ελένη δεν είναι πια θεά στα χρόνια του Ομήρου. Είναι διαπιστωμένο όμως, ότι ήταν παλιά λακωνική θεότητα. Η σύγχρονη έρευνα δέχεται ότι η Ελένη ήταν θεά της βλάστησης, που έγινε αργότερα η μυθική ηρωίδα. Ο Ηρόδοτος και ο Παυσανίας αναφέρουν ότι είχε δύο ιερά. Ένα στη Θεράπνη και ένα άλλο στον Πλατανιστά. Και οι Σπαρτιάτες γιόρταζαν τα «Ελένεια» . Έτσι εξηγείται γιατί η εμφάνιση της Ελένης, όπως μας την περιγράφει ο Όμηρος, έχει κάτι το τελετουργικό και ιεροπρεπές. Για τον επικό ποιητή η Ελένη διατηρεί αρκετές θεϊκές ιδιότητες. Αυτό επιβεβαιώνεται και στη Γ΄ ραψωδία της Ιλιάδας, όπου κάτοικοι της Τροίας συνομολογούν, καθώς τη βλέπουν να πηγαίνει προς τα θεόκτιστα τείχη της Τρωάδας, ότι αξίζει για μια τέτοια ομορφιά και χάρη να σφάζονται δυο λαοί.
Από τις περιπέτειες που έχει ο Μενέλαος στην Αίγυπτο, στο νησί Φάρος, μαθαίνουμε ότι ο θεός της θάλασσας Πρωτέας είναι δούλος ενός ανώτερου θεού, κυρίαρχου των υδάτων, του Ποσειδώνα.
«Εδώ συχνάζει ένας θεός και του πελάγου γέρος,
άψευτος απ ‘ την Αίγυπτο προφήτης, ο Πρωτέας,
που ξέρει όλης της θάλασσας τα βάθη κι είναι δούλος
του Ποσειδώνα» .
Ο Οδυσσέας στο νησί της Καλυψώς έχει την τύχη να τον σερβίρει η ίδια η νεράιδα τα φαγητά που τρώνε οι θνητοί. Στην Καλυψώ όμως το νέκταρ και την αμβροσία σερβίρουν οι δούλες της .
Η Αφροδίτη είχε ναό στην Πάφο της Κύπρου. Εκεί βρήκε καταφύγιο η θεά της ομορφιάς και του έρωτα, μετά το σκάνδαλο που ξέσπασε όταν ο άντρας της ο Ήφαιστος την τσάκωσε στο κρεβάτι τους μαζί με τον Άρη. Στο ναό της οι Χάριτες την έλουσαν και έτριψαν το θεϊκό κορμί της με αρωματικά λάδια.
«Κι οι Χάρες σαν την έλουσαν και μυρουδιές ουράνιες την άλειψαν,
που στους θεούς τους αθανάτους πρέπουν
κι ολόμορφα τη στόλισαν, και να τη βλέπεις θάμα» .
Στο παλάτι της μάγισσας Κίρκης, τέσσερις κοπέλες, λέει ο ποιητής, ετοίμαζαν το τραπέζι. Ούτε αυτές ήταν κοινές θνητές. Ήταν κόρες των πηγών, θυγατέρες των λόγγων και των ποταμών, που χύνονται στο κύμα. Δευτερεύουσες δηλαδή θεότητες της φύσης και των υδάτων.
«Κι ως τότε σκλάβες τέσσερες ετοίμαζαν τραπέζι
πού ‘χε μες το παλάτι της πιστές της παρακόρες.
Κοπέλες ήταν των πηγών, των λόγγων θυγατέρες
και των πανάγιων ποταμών που χύνονται στο κύμα» .
Στον κόσμο των θνητών, οι ταπεινοί, «οι χέρηες», υπηρετούν τους άρχοντες. Στον κόσμο των θεών οι δευτερεύουσες θεότητες υπηρετούν τις κύριες θεότητες. Οι νύμφες των ποταμών, των πηγών και των λόγγων είναι στην υπηρεσία της μάγισσας Κίρκης. Οι Χάριτες είναι οι παρακόρες της Αφροδίτης. Ο ποταμίσιος θεός Πρωτέας, είναι “υποδμώς” του Ποσειδώνα. Ο Δίας, πατέρας θεών και ανθρώπων, έχει στις διαταγές του ανώτερους και κατώτερους θεούς. Η Ίρις, η ‘Ηβη, ο Γανυμήδης, ο Ερμής είναι κάθε στιγμή πρόθυμοι στις διαταγές του να τον υπηρετήσουν. Όσο για το θεό της φωτιάς, τον μέγα τεχνίτη Ήφαιστο, αυτός είχε κατασκευάσει μόνος του τις δούλες του. Οι θεραπαινίδες του, μας πληροφορεί ο ποιητής, είναι πολύ πρωτοποριακές για την εποχή τους. Καμωμένες από μάλαμα είναι ολόιδιες με ζωντανές κοπέλες. Έχουν μυαλό, ομιλία, δύναμη και έχουν μάθει από τους θεούς, όλες τις δουλειές .
Το Blog της Χρύσας 