Κ. Π. Καβάφης, Οι Τρώες

Το ποίημα

Είν’ η προσπάθειές μας, των συφοριασμένων·

είν’ η προσπάθειές μας σαν των Τρώων.
Κομμάτι κατορθώνουμε· κομμάτι
παίρνουμ’ επάνω μας· κι αρχίζουμε
νάχουμε θάρρος και καλές ελπίδες.

Μα πάντα κάτι βγαίνει και μας σταματά.
Ο Aχιλλεύς στην τάφρον εμπροστά μας
βγαίνει και με φωνές μεγάλες μάς τρομάζει.—

Είν’ η προσπάθειές μας σαν των Τρώων.
Θαρρούμε πως με απόφασι και τόλμη
θ’ αλλάξουμε της τύχης την καταφορά,
κ’ έξω στεκόμεθα ν’ αγωνισθούμε.

Aλλ’ όταν η μεγάλη κρίσις έλθει,
η τόλμη κι η απόφασίς μας χάνονται·
ταράττεται η ψυχή μας, παραλύει·
κι ολόγυρα απ’ τα τείχη τρέχουμε
ζητώντας να γλυτώσουμε με την φυγή.

Όμως η πτώσις μας είναι βεβαία. Επάνω,
στα τείχη, άρχισεν ήδη ο θρήνος.
Των ημερών μας αναμνήσεις κλαιν κ’ αισθήματα.
Πικρά για μας ο Πρίαμος κ’ η Εκάβη κλαίνε.

Απόδοση

Ιστορία:   Οι Τρώες, όπως και ο Όμηρος μαρτυρεί στην Υ ραψωδία στ. 215-240, ήσαν ελληνικό φύλο, που  κινήθηκε προς την  Μικρά Ασία κατά τον πρώτο μεγάλο αποικισμό των Ελλήνων. Το  γενεαλογικό  δένδρο των βασιλέων της  Τροίας,  όπως  άλλωστε  και  των  ελληνικών  βασιλικών  οίκων, έχει  τη  ρίζα  του  στον  Δία.   Ο  Δάρδανος, γιος του Δία και της Ηλέκτρας,  έχτισε  την  πόλη  Δαρδανία κοντά στα σημερινά Δαρδανέλια. Γιος του ήταν ο Εριχθόνιος,  που  φημιζόταν για τις   3000  φοράδες  του. Γιος του Εριχθόνιου  ήταν  ο  Τρως, ο βασιλιάς  των  Τρώων, που απέκτησε  τρία  παιδιά, τον  Ίλο, τον  Ασσάρακο  και  τον  Γανυμήδη, αυτόν που για την ομορφιά του τον έκλεψε ο Δίας και στα Ολύμπια παλάτια του έδωσε το αξίωμα του οινοχόου.  Από το όνομα του Τρώα μετονομάστηκε η Δαρδανία σε Τροία. Το βασίλειο της Τροίας περιήλθε στην εξουσία του Ίλου, ο οποίος μετονόμασε την Τροία σε Ίλιον. Τον Ίλο διαδέχτηκε ο γιος του Λαομέδων. Επί της βασιλείας του Λαομέδοντα αλώθηκε για πρώτη φορά η Τροία από τον Ηρακλή. Αυτόν διαδέχτηκε ο Πρίαμος, επί της βασιλεία του οποίου η Τροία αλώθηκε και καταστράφηκε οριστικά.

Λόγω της γεωγραφικής της θέσης η Τροία από την ίδρυσή της γρήγορα έγινε χώρα πλούσια και ευδαίμων. Για κάποιον άγνωστο όμως λόγο οι θεοί αποφάσισαν την καταστροφή της. Και εναντίον της τάχθηκαν οι περισσότεροι από τους θεούς του Ολύμπου. Ο πόλεμος που ξέσπασε ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τροία, ο πόλεμος των Αχαιών εναντίον των Τρώων,  θεωρείται εμφύλιος και βέβαια η αρπαγή της ωραίας Ελένης, είναι, αν έγινε, η αφορμή. Η αιτία είναι η  κερδοφόρα γεωγραφική θέση της Τροίας. Με σημερινές ορολογίες θα λέγαμε η γεωπολιτική της θέση. Δέκα χρόνια οι Αχαιοί πάλευαν και πότιζαν με το αίμα τους την περιοχή έξω από τα τείχη της.  Για δέκα χρόνια επίσης οι Τρώες διεξήγαγαν σκληρές και αιματηρές  μάχες όπως και μονομαχίες μέσα και έξω από τα τείχη της θεόκτιστης πόλης τους. Οι μάντεις είχαν ενημερώσει τον βασιλιά της Πρίαμο ότι οι θεοί είχαν αποφασίσει να καταστρέψουν την πόλη. Επειδή όμως οι Έλληνες δεν δίσταζαν να τα βάλουν και με την μοίρα τους, όμοια και οι Τρώες παρά  τις προειδοποιήσεις συνέχισαν να δίνουν μάχες ζωής, ελπίζοντας σε μιαν ανατροπή της μοίρας. Κάθε μέρα με περίσσιο θάρρος ξεκινούσαν τον πόλεμο και κάθε μέρα έβγαινε στην τάφρο  ο Αχιλλέας, ο γιος της Θέτιδας, ο ημίθεος ήρωας. Με τις φωνές του και την φήμη του κατατρόμαζε τους Τρώες πολεμιστές και τους υποχρέωνε να κλειστούν στα τείχη τους. Έτσι οι προσπάθειες τους να νικήσουν τους Έλληνες και να τους αναγκάσουν να φύγουν από την τρωική γη  ναυαγούσαν.

Από τον άκαρπο και σκληρό αγώνα των Τρώων ενάντια σε θεούς και ημίθεους εμπνεύστηκε ο Καβάφης αυτό το ποίημα,  για να μιλήσει αλληγορικά για τις ατελέσφορες προσπάθειες   των ανθρώπων στις μάχες της ζωής.  Ο ποιητής χρησιμοποιεί πρώτο πληθυντικό πρόσωπο στην αφήγησή του, για να δηλώσει ευθύς εξαρχής ότι συμπεριλαμβάνει και τον εαυτό του στους «συφοριασμένους» ανθρώπους, που μάταια πασχίζουν να πετύχουν τον στόχο τους, μάταια αγωνίζονται να αποφύγουν την ήττα.

Η ελπίδα που γεννιέται στον άνθρωπο ότι μπορεί κάτι στο τέλος να καταφέρει  δίνεται με εκφράσεις απλές και καθημερινές, όπως  «…κομμάτι κατορθώνουμε· κομμάτι παίρνουμ’ επάνω μας…». Είναι η στιγμή που ο άνθρωπος από μια μικρή επιτυχία αποκτά το θάρρος  να διεκδικήσει ένα καλύτερο μέλλον.  Τα πράγματα όμως ανατρέπονται διότι συνήθως (πάντοτε, λέει ο ποιητής στην άμετρη απαισιοδοξία του) κάτι προκύπτει που διακόπτει την ελπιδοφόρα διάθεσή του.  Οι προσπάθειες των ανθρώπων είναι καταδικασμένες, σχολιάζει ο ποιητής, όπως ακριβώς αυτές των Τρώων. Οι άνθρωποι συχνά θεωρούν πως αν δείξουν αποφασιστικότητα και μεγάλη τόλμη, θα μπορέσουν να αλλάξουν την πορεία της τύχης τους, και γι’ αυτό αποφασίζουν να αγωνιστούν. Όμως η αποφασιστικότητα αυτή ανθίζει μόνο μπροστά στις μικρές δυσκολίες της ζωής. Όταν οι άνθρωποι έρθουν αντιμέτωποι με τις μεγάλες δυσκολίες, με τη μεγάλη κρίση, τότε χάνουν και την τόλμη και την αποφασιστικότητά τους.  Έτσι η ψευδαίσθηση ψυχραιμίας και θάρρους που γεννιέται  μπροστά στα μικρά προβλήματα, σβήνει  απέναντι στα σημαντικά ζητήματα κι οι άνθρωποι αποζητούν τη σωτηρία στη φυγή. Όπως ο Έκτορας όταν αποφάσισε να βγει έξω από τα τείχη της πόλης του και  να μονομαχήσει με τον Αχιλλέα.  Δείλιασε αυτός ένας θνητός αντιμέτωπος με έναν ήρωα ημίθεο και προσπάθησε να σωθεί με την φυγή. Στο ποίημα ο ομηρικός ήρωας συμβολίζει τις ποικίλες δυσκολίες της ζωής, οι οποίες ανακόπτουν τις προσπάθειες των ανθρώπων, με τον Αχιλλέα, ο οποίος προκαλούσε με την εμφάνισή του πανικό στους Τρώες και τους καθήλωνε.

Ο Καβάφης παρουσιάζει σ’ αυτό το ποίημα, όχι μόνο μια απαισιόδοξη εικόνα για την πορεία της ανθρώπινης ζωής, αλλά και μια εξαιρετικά αρνητική εικόνα για το ψυχικό σθένος των ανθρώπων, οι οποίοι εμφανίζονται αδύναμοι να διαχειριστούν τις μεγάλες κρίσεις και τα σημαντικά προβλήματα. Όπως, είναι εύλογο, οι διαπιστώσεις αυτές του ποιητή δεν έχουν καθολική ισχύ, αποδίδουν όμως με ακρίβεια τη ζωή και τη συμπεριφορά πολλών ανθρώπων.