Έχω μπροστά μου ένα απόσπασμα από το έργο του Θουκυδίδη, το δράμα «Πελοποννησιακός Πόλεμος». Είναι η σκηνή, κατά την οποία οι Κορίνθιοι προσπαθούν να πείσουν τους Λακεδαιμονίους να αναλάβουν τον πόλεμο εναντίον των Αθηναίων. Και για να επιτύχουν το σκοπό τους αναπτύσουν μπροστά στους Εφόρους της Σπάρτης το «Αθηναϊκόν δαιμόνιον». Εν ολίγοις, ποιοι είναι οι Αθηναίοι και ποιοι οι Λακεδαιμόνιοι.
Βρισκόμαστε στην έναρξη ενός από τους πιο καταστροφικούς ελληνικούς εμφύλιους πολέμους και στο βιβλίο Α’ , κεφ. 70 του πιο πάνω έργου. Μιλούν οι απεσταλμένοι των Κορινθίων. Θα δώσω μόνο τη μετάφραση των λόγων τους.
«…Δίνετε την εντύπωση σε μας ότι δεν αντιλαμβάνεστε ούτε υπολογίσατε ποτέ μέχρι τώρα τι είδους άνθρωποι είναι οι Αθηναίοι, εναντίον των οποίων θα πολεμήσετε και πόσο σε όλα διαφέρουν από εσάς. Αυτοί μεν (ενν. οι Αθηναίοι) από τη μια μεριά είναι νεωτεριστές και ικανοί να επινοούν και να εκτελούν με έργα όσα αποφασίσουν. Εσείς αντίθετα αρκείστε μόνο στο να σώζετε τα υπάρχοντά σας, δεν παίρνετε νέες αποφάσεις και με έργα ούτε τα απαραίτητα δεν ικανοποιείτε. Πάλι, οι μέν είναι τολμηροί πέρα από τις δυνάμεις τους και ριψοκίνδυνοι παρά τα δέοντα και στα δεινά παραμένουν αιδιόδοξοι. Όσον αφορά δε εσάς, κάνετε λιγότερα από όσα μπορείτε και δεν εμπιστεύεστε ούτε τις βέβαιες λύσεις της λογικής πιστεύοντας πως δεν θα απαλλαγείτε από τα δεινά ποτέ. Πράγματι, είναι ακούραστοι συγκρινόμενοι με σας, που είστε αναβλητικοί και επιχειρούν εκστρατείες, σε σχέση με σας, που μένετε στην πόλη. Πιστεύουν βέβαια πως εκστρατεύοντας θα κερδίσουν κάτι, αντίθετα με σας που φοβάστε πως αν εκστρατεύσετε, θα χάσετε και αυτά που έχετε. Και όταν νικούν τους εχθρούς, εξορμούν περισσότερο, και όταν ηττώνται, υποχωρούν ελάχιστα. Ακόμα, αντιμετωπίζουν τα σώματά τους προς χάρη της πόλης τους σαν να είναι ξένα, ενώ διαφυλάττουν το φρόνημά τους με σκοπό να κάνουν κάτι υπέρ αυτής. Και αν δεν πραγματοποιήσουν όσα σκεφτούν, νομίζουν πως στερήθηκαν δικά τους, όσα δε αποκτήσουν, αφού εκστρατεύσουν, πιστεύουν πως κατάφεραν ελάχιστα σε σχέση με αυτά που πρόκειται να κερδίσουν στο μέλλον. Αν αποτύχουν στην εκτίμηση κάποιου πράγματος, στρέφουν τις ελπίδες τους αλλού, για να αναπληρώσουν το λάθος…».
Θα προβώ στη συνέχεια σε μια ανακεφαλαίωση, για να αποκτήσουμε μια πιο σαφή εικόνα ανάμεσα στις δύο κοσμοαντιλήψεις, που επηρέαζαν τον ελληνισμό της κλασικής εποχής.
Οι Λακεδαιμόνιοι: είναι συντηρητικοί, μένουν προσκολλημένοι στα παλιά, δεν ανανεώνονται, δεν προσαρμόζονται στις εξελίξεις. Είναι νωθροί και αδρανείς και δεν προβαίνουν ούτε στις πιο αναγκαίες ενέργειες. Είναι απαισιόδοξοι, πιστεύουν ότι ποτέ δεν θα απαλλαγούν από τις συμφορές, είναι μοιρολάτρες και διστακτικοί. Γι αυτό οι πράξεις τους είναι κατώτερες των δυνάμεών τους. είναι ηττοπαθείς και αναβλητικοί και φοβούνται να βγουν έξω από τα σύνορα της πατρίδας τους.
Αθηναίοι: Είναι νεωτεριστές, αγαπούν τις αλλαγές, βελτιώνουν συνέχεια την πολιτική τους ακολουθώνταςτις εξελίξεις των καιρών και την αναπροσαρμόζουν σύμφωνα με τις περιστάσεις. Δεν είναι προσκολλημένοι στο παρελθόν, γι αυτό δεν μένουν στάσιμοι. Σέβονται βέβαια τις παραδόσεις τους, αλλά τις αντιμετωπίζουν κριτικά. Ακόμη, είναι τολμηροί, ριψοκίνδυνοι και αισιόδοξοι. Αναλαμβάνουν έργα πέρα από τις δευνάμεις τους, αναλαμβάνουν κινδύνους αντίθετα από τη λογική. Αντιμετωπίζουν με αισιοδοξία το παρόν και το μέλλον, είναι δραστήριοι και ακούραστοι και δεν διστάζουν να ανοίξουν τα φτερά τους σε νέες περιπέτειες, όταν πιστεύσουν πως κάτι έχουν να κερδίσουν. Διατηρούν μεγάλα αποθέματα ψυχικής και σωματικής δύναμης γι αυτό στις ήττες δεν απογοητεύονται, αλλά αναδιπλώνονται και επιχειρούν πάλι. Στις νίκες αντίθετα δεν εφησυχάζουν, αλλά συνεχίζουν. Επίσης οι Αθηναίοι είναι λαός φιλοσοφημένος βαθιά και βαθιά σκεπτόμενος, δεν υπολογίζει τη ζωή του μπροστά στη σωτηρία της πατρίδας. Και σαν λαός βαθιά καλλιεργημένος χρησιμοποιεί το μυαλό του όχι προς ίδιον συμφέρον, αλλά προς το συμφέρον του συνόλου. Διότι ο άνθρωπος κερδίζει ποιότητα στη ζωή του σκεπτόμενος και πράττοντας συλλογικά και όχι ατομικά. Ακόμη, είναι αυστηροί με τον εαυτό τους. Ο Αθηναϊκός δήμος διατηρεί μεγάλα αποθέματα ενεργητικότητας και ζωντάνιας, κινούνται άμεσα, άμεσα κάνουν τις σκέψεις λόγια και πράξεις (αμ’ έπος, αμ έργον), χωρίς αναβολές. Εργάζονται αδιάκοπα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, γιατί γι αυτούς η απραξία είναι ντροπή, ενώ η επιτέλεση έργου είναι γιορτή. Γι αυτό λίγες φορές χάνουν και περισσότερες κερδίζουν.
Αυτή είναι η γνώμη του Θουκυδίδου για τους Αθηναίους και για τους Λακεδαιμονίους αντίστοιχα. Και ποιος θα μπορούσε να είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα από το μεγάλο ιστορικό της αρχαιότητας, που τους έζησε από κοντά;
Η δική μου ερώτηση τώρα. Έχουν γραφτεί πολλά για μας από ξένους και Έλληνες. Θετικά και αρνητικά. Έχουμε καταπληκτική ικανότητα να απασχολούμε τον κόσμο. Η απορία μου είναι. Εμείς οι νεοέλληνες σήμερα με ποιους μοιάζουμε; Με τους Σπαρτιάτες; τους Αθηναίους; Με ποιους; Ας απαντήσει κάποιος τέλος πάντων.
Το Blog της Χρύσας 